Οι σημειώσεις του μαθήματος
Δ. ΑΝΑΝΕΩΣΗ - ΔΙΧΑΣΜΟΣ (1909-1922)
1. Το κόμμα των Φιλελευθέρων
| Πριν από τις εκλογές της 8ης Αυγούστου 1910 δεν είχε συγκροτηθεί κανένα νέο μεγάλο κόμμα που να υποστηρίζει τις μεταρρυθμίσεις οι οποίες προτάθηκαν το 1909/1910. Φορείς των νέων ιδεών υπήρξαν ανεξάρτητοι υποψήφιοι, οι οποίοι είτε κατά μόνας είτε μαζί με άλλους, σε ανεξάρτητα ψηφοδέλτια, διεκδικούσαν τις ψήφους των δυσαρεστημένων με τα παλαιά κόμματα εκλογέων. Αυτοί οι ανεξάρτητοι πολιτικοί, με το γενικό σύνθημα της «ανόρθωσης», ανάλογα με την περιοχή που ήταν υποψήφιοι και τον πληθυσμό στον οποίο απευθύνονταν, εννοούσαν είτε την υλοποίηση των αιτημάτων των συντεχνιών, όπως εκφράστηκαν στα συλλαλητήρια του 1909, είτε την επίλυση του αγροτικού ζητήματος, με την παροχή γης στους ακτήμονες. Σε κάποιες εκλογικές περιφέρειες έθεσαν υποψηφιότητα σοσιαλιστές και για πρώτη φορά εμφανίστηκε η σοσιαλδημοκρατική* «Κοινωνιολογική Εταιρεία». Τα παλαιά κόμματα συμμετείχαν στις εκλογές ως συνασπισμός και τελικά κέρδισαν τις περισσότερες έδρες στη Βουλή. Από τις 362 έδρες εξασφάλισαν 211, ενώ 29 έδρες κέρδισαν ανεξάρτητοι που ανήκαν στον πολιτικό χώρο των παλαιών κομμάτων και 122 ανεξάρτητοι εκσυγχρονιστές. Οι εκσυγχρονιστές συσπειρώθηκαν γύρω από το πρόσωπο του κρητικού ηγέτη Ελευθερίου Βενιζέλου, ο οποίος εξελέγη χωρίς να συμμετέχει στην προεκλογική αναμέτρηση. Η πρώτη δημόσια εμφάνιση του Βενιζέλου ως ελλαδίτη πολιτικού έγινε στις 5 Σεπτεμβρίου 1910 με μία ομιλία στην πλατεία Συντάγματος22, στην οποία έκανε προγραμματικές δηλώσεις, με τις οποίες υποστήριξε μετριοπαθείς μεταρρυθμίσεις. | 22. Από το λόγο τον Βενιζέλου στις 5-9-1910 στην πλατεία Συντάγματος. «Συμπολίται, Γνωρίζετε ποία υπήρξαν τα αίτια, τα οποία προεκάλεσαν την εξέγερσιν του Αυγούστου παρελθόντος έτους, επομένως δεν έχω ανάγκην να υπομνήσω αυτά εις υμάς δια μακρών... Αστική δικαιοσύνη εφαρμόζουσα προς ρύθμισιν των σχέσεων του συγχρόνου βίου νομοθεσίαν χρονολογουμένην από 15 και 20 αιώνων... Εμπορική νομοθεσία χρονο- λογουμένη από ενός αιώνος... Ποινική διαδικασία ήτις... κινείται βραδύτατα... Δημοσία εκπαίδευσις, ήτις... εκτρέφει δι' ανεπαρκούς άλλως τε μορφώσεως τροφίμους του προϋπολογισμού ανικάνους διά κάθε άλλο πλουτοπαραγωγόν επάγγελμα. Εκκλησία... περιοριζομένη εις ξηρούς τύπους... Σύστημα δημοτικόν στηριζόμενον επί δήμου, ο οποίος... απέβη... εις όργανον καταδυναστεύσεως εις τας χείρας των φατριών. Διοίκησις φατριάζουσα, διαιωνίζουσα και μετά την απελευθέρωσιν του Ελληνικού λαού από του ξενικού ζυγού την τυραννίαν, με μόνην την διαφοράν ότι, αύτη ασκείται ήδη εκ περιτροπής, οτέ μεν επί του ημίσεος, οτέ δε επί του ετέρου ημίσεος αυτού. Έλλειψις αγροτικής ασφαλείας... Αδιαφορία εντελής προς τας εργατικός και αγροτικός τάξεις... Ανικανότης προς παρασκευήν αναλόγου προς τους πόρους της χώρας αλλά φερεγγύου και ετοιμοπολέμου πάντοτε στρατιωτικής δυνάμεως... Η εκ των εκλογών της 8ης Αυγούστου προελθούσα λαϊκή αντιπροσωπεία αποστολήν έχει όπως αναθεωρήση ωρισμένας διατάξεις του Συντάγματος. Αλλά θα παρεγνώριζέ τις προφανή αλήθειαν, εάν δεν ανεγνώριζεν, ότι εύρυνσις του κύκλου των εργασιών αυτής, όπως αναθεωρηθώσι και άλλαι διατάξεις του Συντάγματος, μη θίγουσαι ούτε την μορφήν της Πολιτείας, ούτε την εξουσίαν ή το πρόσωπον του Βασιλέως, ούτε την τάξιν της διαδοχής, ανταποκρίνεται προς ισχυράν αξίωσιν της Κοινής Γνώμης.» Γιάνης Κορδάτος: Ιστορία της νεώτερης Ελλάδας, Ε', α. 210-215. |
Στόχευε σε εκσυγχρονισμό του πολιτικού συστήματος, με την εξισορρόπηση των συμφερόντων όλων των κοινωνικών στρωμάτων. Βασικές θέσεις του προγράμματος του ήταν η κοινωνική γαλήνη, η ελάφρυνση των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων, ο εκσυγχρονισμός του κρατικού μηχανισμού, με σκοπό την αποτελεσματικότερη λειτουργία του, και στρατιωτικοί εξοπλισμοί για την πραγματοποίηση των εθνικών διεκδικήσεων. Επίσης, παρά την πίεση των οπαδών του, υποστήριξε την αναθεώρηση του υπάρχοντος συντάγματος και όχι την ψήφιση νέου. Πολιτειακό ζήτημα δεν έθεσε. Προανήγγειλε την ίδρυση ενός κόμματος αρχών, το οποίο θα ήταν φορέας των μεταρρυθμίσεων. Το κόμμα ιδρύθηκε και τυπικά στις 22 Αυγούστου 1910, από μέλη της Εθνοσυνέλευσης. Ο Βενιζέλος πήρε εντολή σχηματισμού κυβέρνησης μετά την παραίτηση της Κυβέρνησης Δραγούμη (6 Οκτωβρίου 1910). Επειδή, όμως, αντιμετώπιζε προβλήματα με την εξασφάλιση ψήφου εμπιστοσύνης, σε συνεννόηση με το βασιλιά Γεώργιο Α' προχώρησε σε διάλυση της Βουλής και προκήρυξη νέων εκλογών. Αυτό το διάβημα αναστάτωσε τα παλαιά κόμματα τα οποία, θεωρώντας αντισυνταγματική την κίνηση του βασιλιά, αποφάσισαν να μη συμμετάσχουν στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1910. Σ' αυτές οι Φιλελεύθεροι κέρδισαν τη συντριπτική πλειονότητα των εδρών: 307, σε σύνολο 362. Ο Βενιζέλος ήταν πλέον ελεύθερος να προχωρήσει στο μεταρρυθμιστικό του έργο. Το πρώτο εξάμηνο του 1911 ψηφίστηκαν από τη Βουλή 53 τροποποιήσεις μη θεμελιωδών διατάξεων του συντάγματος. Δεν έγιναν ριζικές αλλαγές, αλλά αντίθετα, ενισχύθηκε η θέση της μοναρχίας και επετράπη στον βασιλιά, παρά τη συνταγματική απαγόρευση, να συμμετάσχει στη διαδικασία της αναθεώρησης. Οι σπουδαιότερες τροποποιήσεις αφορούσαν τη διασφάλιση της διάκρισης των εξουσιών, το ασυμβίβαστο μεταξύ στρατιωτικής και δημοσιοϋπαλληλικής ιδιότητας αφ' ενός και βουλευτικού αξιώματος αφ' ετέρου, και τη μονιμότητα των δικαστικών και των δημοσίων υπαλλήλων. |
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος σφράγισε με την προσωπικότητά τον την πολιτική ζωή της χώρας από το 1910 έως το θάνατο του, το 1936. (Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)
Η κυβέρνηση Βενιζέλου ψήφισε επίσης 337 νέους νόμους, οι οποίοι εισήγαγαν μεταρρυθμίσεις που αφορούσαν όλο το φάσμα του δημόσιου και ιδιωτικού βίου: π.χ. διορισμός δημοσίων υπαλλήλων με δημόσιους διαγωνισμούς, καθιέρωση κανονισμών εργασίας σε βιοτεχνίες και βιομηχανίες, διανομή γης στη Θεσσαλία, αναδιοργάνωση της τοπικής αυτοδιοίκησης, βελτίωση της διαδικασίας απονομής της δικαιοσύνης, αναθεώρηση του κανονισμού της Βουλής με σκοπό να διαθέτουν οι υπουργοί περισσότερο χρόνο για κοινοβουλευτικές συζητήσεις κ.λπ.Το ρεύμα που είχε το κόμμα του Βενιζέλου φάνηκε και στις επόμενες εκλογές του Μαρτίου του 1912, στις οποίες πήραν μέρος όλες οι πολιτικές δυνάμεις. Ανέδειξε 146 βουλευτές, ενώ τα άλλα κόμματα μόνο 36. Σ' αυτές τις εκλογές φάνηκε ότι η πλειοψηφία των ψηφοφόρων τάχθηκε υπέρ του κόμματος των Φιλελευθέρων, επειδή οι καινοτομίες που είχαν εισηγηθεί γέννησαν την ελπίδα για την επίλυση σημαντικών κοινωνικών προβλημάτων.
Όσον αφορά τη δομή του βενιζελικού κόμματος, αυτό ήταν σε μεγάλο βαθμό προσωποπαγές. Ο Βενιζέλος, με ισχυρή θέση στο Κοινοβούλιο και μεγάλο κύρος, είχε τα πάντα υπό τον έλεγχο του, όπως και ο Τρικούπης. Οι σύνδεσμοι Φιλελευθέρων που είχαν ιδρυθεί δεν έπαιζαν κάποιον ιδιαίτερο ρόλο στη διαμόρφωση της πολιτικής του κόμματος και δεν διέφεραν σημαντικά από τις τοπικές ομάδες φίλων που σχημάτιζαν τα παραδοσιακά κόμματα. Το 1912 άρχισε να αναδιοργανώνεται το κόμμα, με την ίδρυση Λέσχης Φιλελευθέρων στην Αθήνα και σε ορισμένες άλλες εκλογικές περιφέρειες. Οι βενιζελικοί είχαν πλάσει στο νου τους ένα ιδεατό κόμμα, χωρίς τις μικρότητες και τις διχόνοιες της παλιάς πολιτικής ελίτ, όμως αυτό δεν είχε σχέση με την πραγματικότητα. Η ηγεσία έπρεπε αναγκαστικά να λαμβάνει υπόψη κοινωνικά και τοπικά συμφέροντα καθώς και αντιπαλότητες ανάμεσα σε στελέχη, όπως συνέβαινε και σε κάθε άλλο κόμμα.
Πηγές
1.Στηριζόμενοι στις ιστορικές σας γνώσεις αλλά και στα στοιχεία που θα αντλήσετε από το παρακάτω κείμενο να στηρίξετε τη φράση:
«Η συγκέντρωση της 5ης Σεπτεμβρίου υπογράμμιζε την ηγετική επιβολή του Βενιζέλου στο χώρο της ελληνικής πολιτικής ζωής και επιβεβαίωνε την αναγωγή του σε ουσιαστικό ρυθμιστή της κατάστασης»
Ο Βενιζέλος μετά την εκλογική ετυμηγορία της 8ης Αυγούστου 1910, δεν είχε επανέλθει στην Αθήνα. Στη Λουκέρνη, όπου βρίσκονταν, πληροφορήθηκε την εκλογή του και ύστερα από σύντομη παραμονή στη Ρώμη επέστρεψε στην ιδιαίτερη πατρίδα του, την Κρήτη, όπου και παραιτήθηκε από την ηγεσία του εκεί κόμματός του. Στις 5 Σεπτεμβρίου αποβιβάστηκε στον Πειραιά όπου τον υποδέχτηκαν θερμά οπαδοί και φίλοι. Στην πλατεία Συντάγματος προανήγγειλε την ίδρυση ενός κόμματος αρχών που θα ήταν φορέας μεταρρυθμίσεων. Από εκεί αντέταξε και την ακλόνητη εμμονή του στην Αρχή της Αναθεωρητικής και Διπλής Αναθεωρητικής Βουλής, ενώ στην έκκληση του πλήθους για Συντακτική Βουλή, εκείνος για τρίτη φορά αντέτεινε: “Αναθεωρητική” .Η συγκέντρωση της 5ης Σεπτεμβρίου υπογράμμιζε την ηγετική επιβολή του Βενιζέλου στο χώρο της ελληνικής πολιτικής ζωής και επιβεβαίωνε την αναγωγή του σε ουσιαστικό ρυθμιστή της κατάστασης. Όταν στις 12 Σεπτεμβρίου η κυβέρνηση Δραγούμη παραιτήθηκε, η υποψηφιότητα του Βενιζέλου για την πρωθυπουργία ήταν ακαταμάχητη. Ο βασιλιάς Γεώργιος Α΄ ανέθεσε σχηματισμό κυβέρνησης στο Βενιζέλο, διότι. “εκπροσωπεί σήμερον την ιδέαν της ανορθώσεως των πολιτικών μας ηθών, την ιδέαν της αναγεννήσεως και επ’ αυτού στηρίζει όλος ο κόσμος τας ελπίδας της σωτηρίας του τόπου από την αναρχίαν και την κακοδαιμονίαν εις την οποίαν περιήλθαμεν”
Του Κώστα Μπογδανίδη
Πηγή : http://www.kairatos.com.gr/venizelos-ellas.htm
2.[ομιλία της 5ης Σεπτεμβρίου]
Αφού μελετήσετε το παράθεμα που ακολουθεί και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να ερμηνεύσετε γιατί παρόλο που ο Βενιζέλος στην ομιλία της 5ης Σεπτεμβρίου υποστήριξε μετριοπαθείς μεταρρυθμίσεις απέσπασε τη λαϊκή συναίνεση
(…)Από το μπαλκόνι του ” Grand Hotel” στην πλατεία Συντάγματος (ο Βενιζέλος) εκφώνησε την πασίγνωστη εκείνη προγραμματική ομιλία με την οποία παρουσιάστηκε ως «σημαιοφόρος νέων πολιτικών ιδεών»…
Από τον τρόπο που ο Βενιζέλος παρέθετε τα γενεσιουργά αίτια του πραξικοπήματος του 1909 και από τη βαθιά κρίση του κράτους προέκυπταν κυρίως ανάγκες προσαρμογής. Οπωσδήποτε πολλές μεταρρυθμίσεις θα ικανοποιούσαν τα συμφέροντα του επιχειρηματικού κόσμου, όπως κυρίως η μεταρρύθμιση του δικαίου, γιατί το εμπορικό δίκαιο προερχόταν από μια εποχή στην οποία δεν υπήρχαν ούτε ατμόπλοια ούτε σύγχρονες ασφαλιστικές εταιρείες ούτε ανώνυμες εταιρείες. Ο Βενιζέλος, όμως, επικρίνοντας το αναποτελεσματικό σύστημα δικαίου, τους πεπαλαιωμένους κανόνες δικαίου και την ελλιπή προστασία τον πολίτη από την αδικία, δεν ανταποκρινόταν μόνο στις δικαϊκές προσδοκίες τον επιχειρηματικού κόσμου, αλλά εξέφραζε ταυτόχρονα τον κοσμάκη, που σε αντίθεση με τον τραπεζίτη ή τον επιχειρηματία ήταν απροστάτευτος απέναντι στα κακώς κείμενο, στη δικαιοσύνη. Το ίδιο ισχύει και για την πολεμική του κατά της ευνοιοκρατίας και της διαφθοράς στη διοίκηση. Γενικόλογα επισήμανε την έλλειψη σχεδίων στην οικονομική και δημοσιονομική πολιτική- συγκεκριμένα στράφηκε και κατά της αδιαφορίας για τις τύχες των εργατών και των αγροτών εν γένει, η οποία παρήγε έναν ανταγωνισμό μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας, μεταξύ γαιοκτημόνων και ενοικιαστών γης, επικίνδυνο για το σύστημα. Οι συγκεκριμένες εξαγγελίες περιορίζονταν σε τεχνικές πλευρές (π.χ. επιστημονική εκμετάλλευση των δασών) και στη δημιουργία ασφαλιστικών οργανισμών για τις αγροτικές και δασοκομικές εκμεταλλεύσεις. Λέγοντας ότι το σχολείο εκπαίδευε πρωτίστως δημοσίους υπαλλήλους και δεν προετοίμαζε για άλλα «παραγωγικά επαγγέλματα, ο Βενιζέλος καταφέρθηκε πλαγίως κατά των πολιτικών ελίτ και της γραφειοκρατίας. Τέλος, στηλίτευσε την ανικανότητα των προηγούμενων κυβερνήσεων να δημιουργήσουν ετοιμοπόλεμες ένοπλες δυνάμεις και να αναπτύξουν και να εφαρμόσουν ένα σαφές σχέδιο «εθνικής πολιτικής».
[Η. Gunnar , Τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα, 1821-1936, τόμος Β’, εκδ. ΜΙΕΤ,
Αθήνα 2006, σελ. 780-781]
3.Το Βενιζελικό κόμμα
Λαμβάνοντας υπόψη το παράθεμα που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις, να παρουσιάσετε τη φυσιογνωμία του βενιζελικού κόμματος.
Το κόμμα των φιλελευθέρων θα είναι το πρώτο σύγχρονο κόμμα στην Ελλάδα, αν και η συνοχή του στηριζόταν στη χαρισματική προσωπικότητα του Βενιζέλου. Ο Βενιζέλος προσπάθησε να φτιάξει ένα «εθνικό» κόμμα απέναντι στα προσωπικά κόμματα των πελατειών που υπήρχαν ως τότε. Στόχος του είναι να δημιουργήσει ένα δίκτυο από φιλελεύθερες λέσχες, που θα λειτουργούν και μετά το τέλος της εκλογικής περιόδου και θα συμμετέχουν στον ορισμό των υποψηφίων. Πρόκειται για μια νέα αντίληψη και το κόμμα του θα είναι το πρώτο κόμμα στην Ελλάδα με οργανώσεις βάσης και κομματικό μηχανισμό.
Ο Βενιζέλος επιθυμούσε ένα σύγχρονο αστικό κόμμα. Όμως, παρά την επιθυμία τον, οι αντιδράσεις θα είναι τόσο μεγάλες, ώστε να διατηρηθούν κατά βάση οι οργανωτικές δομές της ολιγαρχικής περιόδου. Απέναντι στην αντίσταση των «τζακιών» θα έπρεπε να αντιπαραθέσει μια λαϊκή κινητοποίηση. Δεν το ήθελε όμως αυτό. Αναγκάστηκε λοιπόν να βρει ένα modus vivendi με τα τζάκια.
Μ. Κοππά, Η συγκρότηση των κρατών στα Βαλκάνια (19ος αιώνας). Τρεις και μία περιπέτειες, εκδ. Λιβάνη, Αθήνα 2002, σελ. 286-287
ΠΡΟΣΟΧΗ ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΟΡΟΙ
«Εκλογές Αυγούστου 1910»- σελ. 89(Πριν από … .εκσυγχρονιστές )
σελ. 89(Αυτοί οι ανεξάρτητοι … στους ακτήµονες).
«Ανόρθωση» «Σοσιαλδηµοκρατία» - Γλωσσάριο σελ . 272
«Εκλογές Νοεµβρίου 1910»- σελ . 90 (Ο Βενιζέλος … µεταρρυθµιστικό του έργο)
«Σύνταγµα 1911» σελ. 90 (Το πρώτο … υπαλλήλων).
«Εκλογές 1912»- σελ.91 (Το ρεύµα … προβληµάτων)
«Λέσχη Φιλελευθέρων»- σελ . 91 (Όσον αφορά … περιφέρειες )
