Φίλοι καλωσορίσατε




Καλωσήρθατε στο blog
Ιστορία Κατεύθυνσης, μια σελίδα όπου επιχειρώ να καταχωρίζω οργανωμένα το υλικό που χρησιμοποιώ διδάσκοντας το μάθημα της Ιστορίας (Θεωρητικής κατεύθυνσης/ Προσανατολισμού) στην Τρίτη Τάξη του Λυκείου.

5.Η εδραίωση του δικομματισμού



Οι σημειώσεις του μαθήματος



Γ. ΔΙΚΟΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ (1880-1909)

1. Η εδραίωση του δικομματισμού
Το διάστημα μεταξύ του 1875 και του 1880 αποτελεί μεταβατική περίοδο. Στις εκλογές του 1875 και του 1879 κανένα κόμμα δεν κέρδισε την κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1884, τα δύο μεγάλα κόμματα, του Τρικούπη και του Δηλιγιάννη, έλεγχαν το 92,2% των εδρών στο Κοινοβούλιο. Το κοινοβουλευτικό σύστημα και ο δικομματισμός θεμελιώθηκαν.
Το τρικουπικό κόμμα ήδη από το 1875 παρουσίασε ένα συστηματικό πρόγραμμα εκσυγχρονισμού της χώρας, αρκετά κοντά στις αντιλήψεις του Κουμουνδούρου, το οποίο προέβλεπε:
  • συγκρότηση κράτους δικαίου18,
18. Κράτος δικαίου είναι ένα κράτος στο οποίο η οργάνωση και η λειτουργία όλων των θεσμών και των τομέων της κρατικής εξουσίας ρυθμίζονται με κανόνες του θετικού δικαίου, δηλαδή με νόμους που το ίδιο το κράτος έχει θεσπίσει.
     Reinhart Beck: Sachwor- terbuch der Politik, Στουτγάρδη 1986, σ. 795.
  • εξορθολογισμό της διοίκησης, κυρίως με τον καθορισμό των προσόντων των δημοσίων υπαλλήλων, ώστε να περιοριστεί η ευνοιοκρατία,
  • ανάπτυξη της οικονομίας και κυρίως ενίσχυση της γεωργίας,
  • βελτίωση της άμυνας και της υποδομής, κατά κύριο λόγο του συγκοινωνιακού δικτύου της χώρας.
Για την υλοποίηση αυτού του προγράμματος έγιναν οι εξής προσπάθειες:
  1. οργανωτικές μεταβολές και βελτίωση των οικονομικών του κράτους, με την αύξηση των φόρων και τη σύναψη δανείων και
  2. παροχή κινήτρων στην ιδιωτική πρωτοβουλία για επενδύσεις.
Οι τρικουπικοί ακολούθησαν με συνέπεια αυτό το πρόγραμμα, το οποίο όμως είχε ως αποτέλεσμα την εξάντληση των φορολογουμένων και την υπερβολική επιβάρυνση του προϋπολογισμού. Το 1893 το κράτος κήρυξε πτώχευση.
Μέχρι τη δεκαετία του 1870 το κράτος αποτελούσε τον κύριο εργοδότη, που εξασφάλιζε θέσεις εργασίας στο δημόσιο και δυνατότητα κοινωνικής ανέλιξης, εφόσον στους ανώτατους λειτουργούς του εξασφάλιζε εισόδημα που σχεδόν ξεπερνούσε το εισόδημα όλων των άλλων μελών της κοινωνίας. Μεγάλος αριθμός ανθρώπων απευθύνονταν στο κράτος για την κατοχή μιας θέσης στο δημόσιο. Με τις νέες συνθήκες που προέκυψαν από τον εκχρηματισμό της οικονομίας δημιουργήθηκαν κοινωνικά στρώματα τα οποία δεν ζητούσαν διορισμό αλλά τη λήψη μέτρων που θα ευνοούσαν την προώθηση των συμφερόντων τους. Φορέας των αιτημάτων αυτών ήταν ο Χαρίλαος Τρικούπης.
Εικόνα
Ο Χαρίλαος Τρικούπης, κορυφαίος εκσυγχρονιστής πολιτικός του τέλους του 19ου αι., επιχείρησε θεμελιώδεις μεταρρυθμίσεις στον πολιτικό βίο καθώς και στην οικονομία, με αναπτυξιακούς στόχους. (Αθήνα, Συλλογή Σπ. Μαρκεζίνη)
Οι αντίθετοι με την πολιτική του Τρικούπη βουλευτές συσπειρώθηκαν γύρω από τον Θ. Δηλιγιάννη, ο οποίος σε μεγάλο βαθμό εξέφραζε πολιτικές απόψεις αντίθετες από εκείνες του Χ. Τρικούπη. Ο Δηλιγιάννης δεν αποδεχόταν το χωρισμό των εξουσιών και στόχευε στη συγκέντρωση και τον έλεγχο τους από το κόμμα. Ο Τρικούπης θεωρούσε το κράτος ως μοχλό της οικονομικής ανάπτυξης και επιδίωκε τον εκσυγχρονισμό με κάθε κόστος, ενώ ο Δηλιγιάννης προέβαλλε το αίτημα της κοινωνικής δικαιοσύνης, με τη μείωση των φόρων και την παροχή ευκαιριών στους προστατευομένους του για κατάληψη δημοσίων θέσεων. Στα εδάφη της Θεσσαλίας, στα οποία κυριαρχούσε η μεγάλη ιδιοκτησία, οι τρικουπικοί υποστήριζαν τους μεγαλογαιοκτήμονες, ενώ οι δηλιγιαννικοί προσπάθησαν, χωρίς τελικά να το κατορθώσουν, να χορηγήσουν γη στους αγρότες και έλαβαν κάποια μέτρα για τη βελτίωση της θέσης τους.
Εικόνα Ο Δηλιγιάννης επέκρινε το κοινωνικό κόστος του εκσυγχρονισμού και υποστήριζε ένα κράτος κοινωνικής αλληλεγγύης. Το κόμμα του απεχθανόταν το τυχοδιωκτικό χρηματιστικό κεφάλαιο και υποστήριζε μια αργή οικονομική ανάπτυξη που θα βασιζόταν σε παραδοσιακές παραγωγικές δραστηριότητες.
Ο Θεόδωρος Δηλιγιάννης, κύριος πολιτικός αντίπαλος του Χ. Τρικούπη
(Αθήνα, Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)















ΠΗΓΕΣ


1.Αντλώντας στοιχεία από το ιστορικό παράθεμα και ανακαλώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να σχολιάσετε την οικονομική πολιτική του Χ. Τρικούπη


Η κυβέρνηση Τρικούπη οργάνωσε δαπανηρές εκδηλώσεις (19-23 Οκτωβρίου 1888] με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 25 χρόνων βασιλείας του Γεωργίου Α’, δίνοντας άφθονη τροφή στο σατιρικό τύπο της εποχής. Ο Κλεάνθης Τριανταφύλλου από τις στήλες του ΡΑΜΠΑΓΑ (20 Οκτωβρίου 1 888) με τον παρακάτω τίτλο, επικρίνει:
Γιορτάζετε
■ Τραγούδι της φτωχολογιάς προς τον κ. Τρικούπην


«Γιορτάζετε! μεσ’ ς της γιορταίς σας,
Η φτώχεια του λαού στενάζει,
Γιορτάζετε! μα τίς πομπαίς σας
Καμμία γιορτή δεν τις σκεπάζει,
Γιορτάζετε! ‘ς τα γεύματα σας,
Ξεχνάτε του λαού την πείνα,
Πετάτε τ’ αερόστατά σας
Φωτοβολάτε την Αθήνα,
Στήνετε τρόπαια! τον δήμον
Ας ρεζιλεύη ο Φιλήμων…
Τρώτε και πίνετε! Πλερώνει
Φτωχολογιά τα έξοδα σας,
Οπού της ρίχνετε κανόνι
Και τρέμει τον εισπράκτορα σας.
Μεθαύριο την περιμένει
Με το σκοινί ο σταυρωτής σας.
Και με τη βία θε να μπαίνη
Στη φυλακή για τη γιορτή σας,
Γιατί θα ανοίξη μια χαλάστρα[u1]
Στον πύργο του ισοζυγίου
Να βλέπουν από μέσα τ’ άστρα
Δεκάραις οι του υπουργείου.
Γιορτάζετε, παρακεντέδες,[u2]
Κι’ ακόμα ο λαός σηκώνει
Φόρους, ρουσφέτια και λουφέδες [u3]
Του Φαρισαίου, Του Τελώνη.
Ακόμα, ναι, μπορεί να κάμη
Μεγάλη εθελοθυσία
Κι’ απ’ το πετσί του να συνδράμη
Του Κράτους όλα τα ταμεία
Στη φλέβ’ ακόμα έχει αίμα
Πάρ’ το, Τρικούπη, για το Στέμμα…
Γιορτάζετε! ‘ς της επαρχίαις
Μωριάς και Ρούμελη πεινάει,
Όποιος χορταίνει μ’ ευτυχίαις
Τη δυστυχία την ξεχνάει.
Ξηνταβελόνης σα γιορτάζη
Και το φτωχό δε συλλογάται,
Και ο χορτάτος που τον κράζει
Τον πεινασμένο δε θυμάται.
Φάτε και πιέτε, ο Φιλήμων
Για σας ρεζίλεψε τον δήμον.
Αικ. Φλεριανού επιμ., Χαρίλαος Τρικούπης, η ζωή και το έργο του, τόμ. Β’, εκδ. Βουλή των Ελλήνων, Αθήνα 1999, σ. 921


________________________________________
[u1]Τρύπα σε τείχος
[u2](τουρκ.)Αυτός που δουλεύει για λογαριασμό κολίγα, άνθρωπος τιποτένιος
[u3](τουρκ.) Μισθός που έπαιρναν επί τουρκοκρατίας οι αρματολοί
Φιλοδώρημα ή δωροδοκία


2.Τα δύο κόμματα

Λαμβάνοντας υπόψη το παραπάνω κείμενο και τις γνώσεις σας από το σχολικό βιβλίο να αναφέρετε τα στοιχεία της πολιτικής του Χ. Τρικούπη και των αντιπάλων του που αιτιολογούν το χαρακτηρισμό του μεν Χ. Τρικούπη ως «πλουτοκράτη», των δε αντιπάλων του ως «αρχομανών».


Χαρακτηριστική είναι η ονομασία των δύο κομμάτων: ο Τρικούπης είχε το «Νεωτερικό» κόμμα, ενώ ο Δηλιγιάννης το «Εθνικό». Για τον Τρικούπη, νεωτερισμός ήταν η διάκριση των εξουσιών και η ανάπτυξη της ιδιωτικής κοινωνίας μέχρι την αυτονόμησή της. Για τους αντιπάλους του, «εθνική» ήταν αυτή καθαυτή η ανάπτυξη του ανάμικτου «κρατικό-κοινωνικού»- συγκροτήματος, μέσα στο οποίο έδρευαν αναπόσπαστα και τα ιδιωτικά συμφέροντα. Έτσι ο αγώνας μεταξύ των δυο παρατάξεων αναφερόταν πρώτιστα στη χρήση της κρατικής μηχανής, και γι‘ αυτό ήταν κατευθείαν πολιτικός. Από τα δύο πολιτικά προγράμματα, του Τρικούπη ήταν περισσότερο εντοπισμένο κοινωνικά: εξυπηρέτηση του μεγάλου ιδιωτικού κεφαλαίου στην πορεία για την αστικοποίηση και τον εξευρωπαϊσμό των κοινωνικών σχέσεων. Οι επιδιώξεις του Δηλιγιάννη ήταν λιγότερο χρωματισμένες ταξικά, πράγμα που επέτρεπε τη συνύπαρξη στον ίδιο χώρο «όλων των δυσαρεστημένων, από την άκρα δεξιά ως- την άκρα αριστερά». Κοινός παρανομαστής μέσα στο δηλιγιαννικό συνονθύλευμα ήταν η άρνηση του χωρισμού των εξουσιών. Κεντρικός στόχος του αντιτρικουπισμού ήταν όχι ο μερισμός, αλλά η συγκέντρωση των εξουσιών και η διεύθυνση τους από την πολιτική. Χαρακτηριστικό του Τρικούπη ήταν το πάθος για την οικονομική ανάπτυξη, ενώ των αντιπάλων του το πάθος για την αναρρίχηση στα δημόσια αξιώματα και για την κυριαρχία της πολιτικής εξουσίας πάνω στην οικονομική. Έτσι, ο Τρικούπης κατηγορήθηκε σαν «πλουτοκράτης», ενώ οι αντίπαλοι του σαν «αρχομανείς». Στην ολιγαρχία του πλούτου αντιτάχθηκε η ολιγαρχία της πολιτικής ζωής. Η πρώτη χειραγωγήθηκε από τους κεφαλαιούχους, ενώ η δεύτερη από το πνεύμα του μικροαστισμού και του λαϊκισμού. Μέσα στο δηλιγιαννικό στρατόπεδο βρέθηκαν επίσης και οι προερχόμενοι από τα παλαιά «τζάκια» και τον κοτζαμπασισμό. Όμως, τα παλιά αυτά στρώματα είχαν ξεπέσει οριστικά. Τους ήταν αδύνατο πια να λειτουργήσουν «οπισθοδρομικά» σαν μια «φεουδαρχική αντίδραση». Αντίθετα, η πολιτική τους παρουσία πήρε αναπότρεπτα τη μορφή της «αρχομανίας», της «θεσιθηρίας», της δημοσιοϋπαλληλίας (μιας «φατριαστικής υπαλληλίας», όπως την χαρακτήρισε ο ίδιος ο Τρικούπης). Έτσι. ο παλιός κοτζαμπασισμός εμφανίσθηκε με τη μορφή του εκσυγχρονι¬σμένου μικροαστισμού και λαϊκισμού. Οι μεταβολές της ελληνικής κοινωνίας μετά το 1860 ήταν μεγάλες και οριστικές: στο εξής το βασικό δίλημμα δεν ήταν πια αν η Ελλάδα θα πήγαινε προς τα εμπρός ή προς τα πίσω, αλλά αν θα ακολουθούσε το δρόμο της αναπτύξεως του κεφαλαίου ή την προοπτική του μικροαστισμού. Το κράτος, για τον Τρικούπη, ήταν ένα εργαλείο για την οικονομική ανάπτυξη, ενώ για το Δηλιγιάννη ήταν ένας αντικειμενικός στόχος. Ο Τρικούπης απέβλεπε στο να χρησιμοποιήσει το κράτος, ενώ ο Δηλιγιάννης στο να το κατακτήσει. Έτσι, ο κρατικός παρεμβατισμός στην οικονομική και κοινωνική ζωή ήταν επιδίωξη παροδική για τον ένα, μονιμότερη για τον άλλο.
Ι.Ε.Ε., τόμ. ΙΔ‘, σ. 22


ΟΙ ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΕΣ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ



Νοέμβριος 1862: [σελ. 77], εκλογές που σημαίνουν την παρακμή των ξενικών κομμάτων. Πεδινοί, ορεινοί.
1875 : [σελ. 79], αρχή δεδηλωμένης